Moja praca polega w dużej części na identyfikacji sprawców przestępstw przeróżnych kategorii. Od kradzieży alkoholu w spożywczych sieciówkach, przez oszustwa na blika gdy sprawca czyha przy bankomacie na wypłatę gotówki, po zabójstwa z wyjątkowym okrucieństwem. Myślę, że najbardziej dotykająca emocji klasa przestępstw to te z wykorzystaniem seksualnym dziecka. Do każdej sprawy podchodzę indywidualnie. Najpierw oceniam, czy materiał dowodowy w postaci nagrań monitoringu, filmów z telefonu, czy innych urządzeń kwalifikuje się przeprowadzenia badań antropologicznych. O skali jakości materiału dowodowego dla badań identyfikacyjnych opowiem przy innej okazji, bo to też niezwykle ważny i ciekawy temat.
Koncentrując się na przestępstwach CSA (Child Sexual Abuse – wykorzystanie seksualne dzieci) powinnam zacząć od twardych i niezwykle przykrych statystyk, które wskazują z jak dużą skalą problemu musimy się mierzyć. W raporcie organizacji INHOPE za 2024 rok dotyczących materiałów CSAM (Child Sexual Abuse Material – materiały przedstawiające seksualne wykorzystywanie dzieci) odnotowano blisko 2,5 miliona rekordów podejrzanych treści. Aż 65% z nich zostało sklasyfikowanych jako nielegalne, co oznacza wzrost o 202% w porównaniu z rokiem poprzednim. Zatrważające, prawda?
Niepokojący jest również fakt, że 37% analizowanych rekordów zawierało nowe treści, które musiały zostać poddane ocenie przez specjalistów. To pokazuje, że nie mamy do czynienia wyłącznie z powielaniem wcześniej rozpowszechnianych materiałów, ale ze stałym i dramatycznym przyrostem nowych przypadków wykorzystywania dzieci.
Charakterystyka pokrzywdzonych jest szczególnie wstrząsająca. 93% z nich to dzieci w wieku od 3 do 13 lat, a aż 99% stanowią dziewczynki. Dane te jednoznacznie wskazują, że najmłodsi i najbardziej bezbronni są głównymi pokrzywdzonymi przestępców, a problem dotyka przede wszystkim małoletnich dziewczynek.
Statystyki te powinny być ostrzeżeniem dla całego społeczeństwa i impulsem do intensyfikacji działań na rzecz ochrony dzieci w sieci. Walka z CSAM wymaga współpracy organów ścigania, ekspertów z zakresu informatyki śledczej oraz instytucji edukacyjnych – no i antropologii.
W polskim kodeksie karnym materiały CSAM traktowane są jako jedna z najcięższych kategorii przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności. Produkcja, rozpowszechnianie, przechowywanie, a także samo posiadanie treści pornograficznych z udziałem małoletnich jest czynem zabronionym i podlega surowym sankcjom prawnym. Artykuł 202 § 3 i 4 Kodeksu karnego przewiduje za takie działania kary pozbawienia wolności nawet do 12 lat, przy czym surowiej traktowane są przypadki produkcji i rozpowszechniania niż samo posiadanie. Dodatkowo, czerpanie korzyści majątkowych z obrotu materiałami przedstawiającymi seksualne wykorzystywanie dzieci stanowi osobny typ przestępstwa i jest zagrożone karą pozbawienia wolności do 10 lat. Każde działanie związane z wytwarzaniem, przechowywaniem czy udostępnianiem materiałów CSAM jest penalizowane i ścigane z urzędu.
Na materiałach CSAM poza pokrzywdzonym dzieckiem najczęściej rejestruje się sam sprawca, w tym fragmenty jego ciała. Kawałek uda, kilka palców, ale też narządy płciowe mogą wspomóc w ustaleniu, czy ustalony podejrzany faktycznie jest sprawcą zarejestrowanym na materiale dowodowym. W sprawie opiniowanej przeze mnie w ostatnim w czasie, jedną z widocznych partii ciała sprawcy była moszna w całej swej okazałości, ze szczegółami jej morfologii, odcieniami i cechami osobniczymi. Stąd też przyszedł mi do głowy pomysł na tę publikację i szczegółowe ujęcie moszny w kontekście analiz porównawczych.
Do cech fenotypowych moszny zalicza się przede wszystkim pigmentację skóry, która może różnić się od jasnej i różowej po ciemniejszą, brunatną. Niejednokrotnie występuje ona w formie asymetrycznej, z przebarwieniami, hipopigmentacją czy plamami starczymi, których rozmieszczenie bywa indywidualne. Równie ważne są cechy owłosienia w tym jego gęstość, kolor i rozmieszczenie, często nieregularne i asymetryczne. W tym obszarze można także obserwować ślady po depilacji, blizny czy wrastające włosy. Istotne znaczenie mają także znamiona, takie jak pieprzyki, plamy barwnikowe, brodawki czy inne zmiany skórne, których lokalizacja i kształt mogą mieć charakter unikalny i stanowić punkt odniesienia w analizie porównawczej. Do tego dochodzą zmiany nabyte, jak blizny po urazach, zabiegach chirurgicznych czy przekłuciach, które zwłaszcza w przypadku osób z bogatą historią medyczną mogą stanowić wyraźny wyróżnik identyfikacyjny.
Równie istotne są cechy morfologiczne. Moszna charakteryzuje się fizjologiczną asymetrią i zwykle lewa jej połowa wraz z jądrem znajduje się nieco niżej niż prawa, a stopień tego zjawiska może mieć cechy indywidualne. Wielkość i kształt moszny są zmienne, zależą od wieku, temperatury, poziomu hormonów czy masy ciała, a w niektórych przypadkach asymetria wynika z jednostronnych schorzeń. Ważnym elementem jest także szew moszny (raphe scroti), czyli linia biegnąca od podstawy prącia do odbytu, której wyrazistość, symetria i kształt różnią się pomiędzy osobami. Uwagę zwraca także grubość skóry i stopień jej pofałdowania, które zależą od napięcia mięśnia dźwigacza jądra i temperatury, a w sytuacjach przewlekłego podrażnienia mogą ulegać pogrubieniu.
W praktyce sądowej i antropologicznej analiza moszny znajduje zastosowanie przede wszystkim w badaniach fotograficznych. Dokumentacja porównawcza pozwala ocenić obecność blizn, znamion, asymetrii czy układu naczyń krwionośnych. Różnice w przebiegu szwu moszny również mogą stanowić materiał do porównań. W kontekście antropologii sądowej cechy morfologiczne moszny mogą być pomocne w przypisaniu płci w przypadkach zaawansowanego rozkładu ciała, a także w ocenie zmian pourazowych i śladów interwencji chirurgicznych.
Jednocześnie należy podkreślić, że identyfikacja na podstawie moszny ma charakter uzupełniający i nie może stanowić samodzielnej metody ustalania tożsamości. Cechy te wykazują dużą zmienność, uzależnioną od wieku, temperatury, czynników hormonalnych czy chorób. Niezbędne jest także porównanie z materiałem wzorcowym, takim jak wcześniejsza dokumentacja medyczna czy fotografie.
Mimo ograniczeń analiza moszny stanowi istotne wsparcie w procesie identyfikacji, szczególnie w sprawach dotyczących przestępstw seksualnych wobec dzieci. W sytuacjach, gdy w materiałach dowodowych widoczne są jedynie fragmenty ciała, nawet drobne szczegóły mogą stać się kluczowym tropem prowadzącym do wykrycia sprawcy. Z tego względu badania tego rodzaju podkreślają znaczenie interdyscyplinarnej współpracy informatyki śledczej w kontekście analizy śladów cyfrowych, antropologii i organów ścigania w ochronie pokrzywdzonych i zapewnieniu bezpieczeństwa społecznego.
Źródła:
- Afra K, Algee-Hewitt BFB, Hamilton MD. Understanding the Relationship between Genetic Markers and Skeletal Remains: Implications for Forensic Anthropology and Phenotype-Genotype Studies. Hum Biol. 2021 Spring;93(2):83-104.
- Fahmy, Mohamed & Springer, Alexander. (2022). Morphology and Anthropometric Measurements of Scrotum. 10.1007/978-3-030-83305-3_9.
- Hennekam RC, Allanson JE, Biesecker LG, Carey JC, Opitz JM, Vilain E. Elements of morphology: standard terminology for the external genitalia. Am J Med Genet A. 2013 Jun;161A(6)
- https://inhope.org/EN/articles/inhope-annual-report-2024